Na mocy nowelizacji kodeksu cywilnego przywrócona została znana w dwudziestoleciu międzywojennym instytucja zadośćuczynienia za krzywdę wynikającą ze śmierci członka najbliższej rodziny.
PRAWO
Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 30 maja 2008 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 731) Art. 1. W ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm. ) wprowadza się następujące zmiany: 3) w art. 446 dodaje się § 4 w brzmieniu: ,, § 4. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Ze względu na krótki okres obowiązywania nowego przepisu nie ukształtowała się jeszcze praktyka orzecznicza w zakresie jego stosowania, dająca też ogólny obraz wysokości zasądzanych świadczeń. Trzeba jednak zauważyć, że użyte w normie pojęcia członków najbliższej rodziny i zadośćuczynienia znane są z art. 446 § 3 i 445 § 1 k.c. tak więc wykładnia tych pojęć wypracowana przy ich stosowaniu pozostaje aktualna również w odniesieniu do art. 446 § 4 k.c.
ZAGADNIENIA INTERTEMPORALNE
Nowelizacja k.c. wprowadzająca zadośćuczynienie za śmierć członka najbliższej rodziny była poprzedzona dyskusją w doktrynie i orzecznictwie na temat potrzeby kompensacji nie tylko za szkody materialne, ale i cierpienia psychiczne. Dokonywano tego przez szeroką wykładnię pojęcia „sytuacji życiowej” z art. 446 § 3 k.c., jak i zastosowanie art. 448 k.c. zasądzając zadośćuczynienie za naruszenie dobra osobistego, jakim jest więź łącząca osoby bliskie, a nawet pojawiły się orzeczenia, w których wskazywano, że rozstrój zdrowia psychicznego będący następstwem utraty osoby najbliższej daje podstawę do roszczenia o zadośćuczynienie dla osób nie uczestniczących bezpośrednio w wypadku
ORZECZENIE
Przepis art. 445 § 1 KC dopuszcza możliwość zrekompensowania, przez zadośćuczynienie, krzywdy wynikłej z rozstroju zdrowia osób bliskich ofiary umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, doznanej wskutek wstrząsu psychicznego wywołanego tym przestępstwem.Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 06.03.2008, III KK 345/07
ORZECZENIE
Szczególna więź rodziców z dzieckiem, przysługująca zarówno dziecku, jak i rodzicom w prawidłowo funkcjonującej rodzinie, zasługuje na status dobra osobistego, podlegającego ochronie prawnej, przewidzianej w art. 24 § 1, art. 445 § 1, art. 448 kodeksu cywilnego.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23 września 2005 r., I ACa 554/2005
W obowiązującym stanie prawnym roszczenia takie posiadają odrębną podstawę prawną. Wymaga jednak rozważenia, jaki jest przedział czasowy jej obowiązywania.
PRAWO
Art. 5 Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 30 maja 2008 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 731). Ustawa wchodzi w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia
PRAWO
Art. 6. ustawy z dnia 20 lipca 2000 o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych: 1. Przy obliczaniu terminu wejścia w życie aktu normatywnego określonego w dniach nie uwzględnia się dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przypadków, gdy akt normatywny wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. 2. Terminy wejścia w życie aktu normatywnego określone w tygodniach, miesiącach lub latach kończą się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada dniu ogłoszenia, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca.
Dziennik ustaw, w którym opublikowana została nowelizacja kodeksu cywilnego ukazał się dnia 02.07.2008 r., tak więc okres vacatio legis upłynął z końcem 02.07.2008 r. Nie ma wątpliwości co do tego, że pierwsze roszczenia oparte na art. 446 § 3 k.c. można było zgłosić zatem 03.08.2008 r., ale trzeba również zastanowić się kiedy musi nastąpić zdarzenie powodujące szkodę, aby dawało podstawy do wystosowania takiego roszczenia.
PRAWO
Art. 3 k.c. Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu.
PRAWO
Art. XXVI. Ustawy przepisy wprowadzające Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz. 94) Do stosunków prawnych powstałych przed wejściem w życie kodeksu cywilnego stosuje się prawo dotychczasowe, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej.
ORZECZENIE
Wobec faktu, że wymieniona ustawa z dnia 23 sierpnia 1996 r. nie zawiera żadnych unormowań o charakterze intertemporalnym, należy odwołać się do ogólnych zasad prawa międzyczasowego skodyfikowanych w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16. poz. 94 ze zm.), a ściślej, w związku z tym, że art. 448 jest przepisem umieszczonym w księdze III kodeksu cywilnego „Zobowiązania”, do art. XLIX w związku z art. XXVl tej ustawy. W świetle wskazanych uregulowań uzasadniony jest wniosek, że art. 448 k.c. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 23 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 114, poz. 542) nie ma zastosowania do zobowiązań powstałych wskutek naruszenia dobra osobistego przed dniem 28 grudnia 1996 r.Nic innego nie wynika także z analizy art. 3 k.c., gdyż – jak wskazuje treść tego przepisu – ustanowione w nim wyjątki, mogące uzasadniać odejście od zasady nieretroakcji, powinny zawsze wynikać z brzmienia lub celu ustawy (por. art. XXVI p.w.k.c.). Zarazem w judykaturze wielokrotnie słusznie podnoszono – co po wejściu w życie Konstytucji RP, określającej Rzeczpospolitą Polską jako demokratyczne państwo prawne, znajduje jeszcze mocniejsze oparcie – że przy wnioskowaniu z celu przepisów prawa cywilnego o ich mocy wstecznej należy zachować dużą ostrożność, zawsze w razie wątpliwości, dając pierwszeństwo zasadzie lex retro non agit oraz normom prawa międzyczasowego, jeżeli istnieją i dają się zastosować.Poza tym, oceniając cel ustawodawcy, który zdecydował się na nowelizację art. 448 k.c. trzeba stanowczo stwierdzić, że jakkolwiek niewątpliwie jego zamierzeniem było wzmocnienie ochrony dóbr osobistych przez dodanie zadośćuczynienia pieniężnego jako środka tej ochrony, to jednak brak podstaw do sformułowania dalej idącej tezy, a mianowicie, że ustawodawca miał na celu nadanie art. 448 k.c. w nowym brzmieniu mocy wstecznej, przez odniesienie go także do zobowiązań powstałych przed dniem wejścia nowelizacji w życie.Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 1999-06-23, I CKN 63/98
Analiza przepisów i orzecznictwa daje jednoznaczne podstawy do stwierdzania, że roszczenia określone w art. 446 § 4 k.c. można zgłaszać wyłącznie w odniesieniu do stosunków prawnych, które powstały po dniu 02.08.2008 r.