Przyczynienie się poszkodowanego do szkody
Zachowanie się samego poszkodowanego w wypadku komunikacyjnym jest często jednym z powodów powstania lub zwiększenia szkody. – pisze Arkadiusz Bochnak, dyrektor w DRB Centrum Odszkodowań s.c.
O przyczynieniu się poszkodowanego można mówić jedynie w sytuacji, gdy jego określone zachowanie pozostaje w normalnym związku przyczynowym ze szkodą (tak też SN w orzeczeniu z dnia 7 grudnia 1964 r., I CR 218/64, OSNCP 1965, nr 9, poz. 153 oraz OSPiKA do powstania lub zwiększenia szkody dostępne jest na stronie: http://skrot.ogma.pl/bd2e82fe )
Należy podkreślić, iż chodzi o związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1, gdyż przepis ten ma charakter ogólny i jest właściwy do oceny istnienia związku przyczynowego we wszystkich wypadkach przewidzianych w kodeksie.
Sąd stosując art. 362, musi brać pod uwagę wszystkie okoliczności związane zarówno z samym wyrządzeniem szkody, jak i przyczynieniem się poszkodowanego. Do okoliczności tych należy m.in. Stopień winy obu stron.
Zasada winy i ryzyka
Określenie przyczynienia będzie odmiennie wypadało, gdy mamy do czynienia z odpowiedzialnością na zasadzie winy – po stronie poszkodowanego musi zachodzić wina (w przypadku jej braku nie można mówić o przyczynieniu) inaczej zaś, gdy występuje odpowiedzialność na zasadzie ryzyka – wystarczy poszkodowanemu przypisać zarzut nieprawidłowego postępowania – odbiegającego od przyjętych obiektywnie wzorów postępowania.
Tak właśnie przyjmuje Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 20 września 1975 r., III CZP 8/75 (OSNCP 1976, nr 7-8, poz. 151), uznając że zachowanie się małoletniego poszkodowanego, któremu z powodu wieku winy przypisać nie można (art. 426), może, stosownie do art. 362, uzasadniać zmniejszenie odszkodowania należnego od osoby odpowiedzialnej za szkodę na podstawie art. 436.
W tej sytuacji tym bardziej więc doszłoby do przypisania poszkodowanemu przyczynienia, gdyby po jego stronie pojawiła się wina.
Zmniejszenie odszkodowania
Pomimo, iż art. 362 k.c. mówi o poszkodowanym, to bezsporne jest, iż jeżeli w roli uprawnionych do odszkodowania występują pośrednio poszkodowani (art.446), a poszkodowany, który przyczynił się do powstania szkody, zmarł, to wówczas odszkodowanie to może zostać zmniejszone na podstawie ww. przepisu (por. wyrok SN z 23 listopada 1964r., I CR 331/64, PUG 1965, nr, s.205).
W przypadku uznania „przyczynienia poszkodowanego” należne mu odszkodowanie ulega zmniejszeniu w określonym procencie ( np. 20%, 30% czy 50%).
Brak jest jednak możliwości udzielenia generalnej odpowiedzi na zapytanie o konkretne okoliczności uzasadniające wniosek, iż poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody.
G. Bieniek twierdzi, iż nie ulega wątpliwości, że wciąż rosną wymagania stawiane każdemu, kto korzysta ze wszelkiego rodzaj środków komunikacji. Na uwagę w tym względzie zasługuje orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 16 września 1974 r., I CR 342/74, OSNCP 1975, nr 10-11, poz. 149, w którym sformułowano następującą tezę: „Osoba piesza przechodząca przez jezdnię w miejscu oznaczonym powinna mieć zapewnione maksymalne bezpieczeństwo. Wprawdzie przechodzący przez jezdnię obowiązany jest zachować szczególną ostrożność i przed wejściem na jezdnię upewnić się, czy nadjeżdżające pojazdy znajdują się w bezpiecznej odległości, jednak obowiązek tym większej szczególnej ostrożności ciąży na kierowcy, który musi zawsze liczyć się z możliwością pojawienia się na jezdni osoby pieszej, jest więc obowiązany zmniejszyć szybkość do granic pozwalających w razie potrzeby na natychmiastowe zatrzymanie pojazdu. W związku z tym kierowca ma obowiązek obserwowania nie tylko jezdni, ale również przylegającego do jezdni w miejscu przejścia chodnika, aby upewnić się, czy nikt nie wkracza na jezdnię, a jeżeli wkracza, to natychmiast hamować, zanim przechodzień znajdzie się na torze jazdy samochodu”.
Wpływ alkoholu
Jedną z najczęściej spotykanych okoliczności uzasadniających zastosowanie przyczynienia poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody jest użytkowanie drogi publicznej w stanie nietrzeźwości, jednak tylko w przypadku, gdy stan ten pozostaje w związku ze zdarzeniem komunikacyjnym (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 listopada 1974r.; II CR 647/74; OSPiKA 1976/1 poz.6).
Przyczynia się do odniesionej szkody powstałej w wyniku wypadku komunikacyjnego osoba, która decyduje się na jazdę samochodem z kierowcą będącym po spożyciu alkoholu (gdy istnieje związek stanu nietrzeźwości z wypadkiem), a spożywanie alkoholu z takim kierowcą przed jazdą uważa się za znaczne przyczynienie się do powstania szkody (tak SN w wyroku z dnia 2 grudnia 1985 r.; IV CR 412/85; OSPiKA 1986, nr 4 poz.87).
W przypadku, gdy mamy do czynienia ze zdarzeniem, w którym poszkodowanych jest kilku, a jeden z nich przyczynił się do powstania szkody, generalną zasadą jest, iż odszkodowanie na rzecz pozostałych osób nie ulega zmniejszeniu (tak SN w uchwale z dnia 25 sierpnia 1978r., III CZP 48/78; OSNCP 1979, nr 4, poz.64).
Arkadiusz Bochnak
Autor jest dyrektorem w DRB Centrum Odszkodowań s.c.
http:// www.drb.pl/
Art. 362 kc „Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.”
O przyczynieniu się poszkodowanego można mówić jedynie w sytuacji, gdy jego określone zachowanie pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą.