PRAWO
Art. 446 § 3 k.c. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
Z powołanego przepisu wynika, że omawiane świadczenie ma charakter fakultatywny, przesłankami jego przyznania jest:
śmierć poszkodowanego,
pogorszenie sytuacji życiowej w stopniu znacznym,
dotyczące osób z grona najbliższej rodziny zmarłego.
Jakkolwiek spełnienie wszystkich przesłanek nie przesądza o przyznaniu świadczenia, to brak chociażby jednej z nich wyklucza taką możliwość.
KRĄG UPRAWNIONYCH DO ODSZKODOWANIA
Art. 446 § 3 posługuje się pojęciem członków najbliższej rodziny, które nie jest zdefiniowane ustawowo, nie ma zatem podstaw do ograniczania go do zakresu pojęć takich jak małżeństwo, pokrewieństwo i powinowactwo. Wykładnia sądowa skłania się do badania istnienia rzeczywistej więzi emocjonalnej, czy prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego.
ORZECZENIE
W świetle art. 446 § 3 kc – podobnie jak i w świetle art. 166 kz – konkretyzacja tego, kto jest w danym wypadku najbliższym członkiem rodziny, należy do sądu orzekającego .Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 grudnia 1969 r., III PRN 77/69
ORZECZENIE
W obowiązującym stanie prawnym, definiując pojęcie „rodziny” można – jak trafnie wskazuje się w piśmiennictwie – użyć następujących kryteriów: pokrewieństwo, małżeństwo, przysposobienie, powinowactwo, rodzina zastępcza i pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym. Można zatem zaaprobować definicję rodziny jako najmniejszej grupy społecznej, powiązanej poczuciem bliskości i wspólności, osobistej i gospodarczej, wynikającej nie tylko z pokrewieństwa. Artykuł 446 § 3 kc nie zawiera żadnych wskazówek co do strony podmiotowej pojęcia „najbliższy członek rodziny”. Pokrewieństwo nie stanowi podstawowego ani też wyłącznego kryterium bliskości oraz przynależności do rodziny.Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 kwietnia 2005 r., IV CK 648/2004
W analizowanym przepisie mowa jest o „członkach rodziny”, co nie oznacza, że powstaje tu jedno zobowiązanie do wypłaty odszkodowania dla rodziny. Każdy z uprawnionych ma niezależne roszczenie, a jego wysokość powinna być ustalana indywidualnie w oparciu o ocenę stopnia pogorszenia jego sytuacji życiowej. Oznacza to, że jeżeli uprawnionych jest kilka osób mogą one otrzymać świadczenia w różnych wysokościach.
ORZECZENIE
Odszkodowanie z art. 446 § 3 kc jest przyznawane oddzielnie dla każdego z najbliższych członków rodziny zmarłego, określenie przeto jego „stosowności” uzależnione jest od konkretnych okoliczności, dotyczących indywidualnie każdego z uprawnionych. Ilość więc pozostałych członków rodziny w zasadzie nie stanowi okoliczności, która mogła by mieć wpływ na zmniejszenie względnie zwiększenie odszkodowań przyznawanych poszczególnym członkom rodziny. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 kwietnia 1967 r. II PR 99/67
ISTOTA ŚWIADCZENIA
Odszkodowanie określone w art. 446 § 3 k.c. ma swoisty charakter, gdyż nie jest środkiem naprawienia typowej szkody majątkowej. Pogorszenie sytuacji życiowej nie może bowiem być w prosty sposób przeliczone na wartości pieniężne, jednakże skoro przepis mówi o odszkodowaniu a nie zadośćuczynieniu kompensacji na jego podstawie podlegają straty o charakterze materialnym a nie moralnym.
ORZECZENIE
Przewidziane w art. 446 § 3 kc odszkodowanie obejmuje tylko takie szkody, które nie dają się sprecyzować i określić w konkretnych wartościach pieniężnych. Wyrażają się one w ogólnym znacznym pogorszeniu warunków życiowych, w jakich znaleźli się najbliżsi członkowie rodziny zmarłego na skutek jego śmierci. Konieczną przesłanką zastosowania § 3 art. 446 kc jest stwierdzenie, że pogorszenie dotyczy materialnych warunków, a nie polega wyłącznie na cierpieniach moralnych będących następstwem śmierci poszkodowanego. Nie oznacza to, że cierpienia moralne nie mają żadnego znaczenia i wpływu na ocenę pogorszenia sytuacji życiowej w rozumieniu art. 446 § 3 kc. Jest rzeczą notoryczną, że poważne cierpienia moralne wpływają ujemnie na sprawność psychiczną i fizyczną, osłabiają energię życiową i inicjatywę, obniżają wydajność pracy, co z reguły wywołuje reperkusje w ogólnej sytuacji życiowej.Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 8 lipca 1974 r. I CR 361/74
ORZECZENIE
„Pogorszenie sytuacji życiowej” niewątpliwie obejmuje szkody obecne i przyszłe, które choć w pewnym stopniu dają się ocenić materialnie. Szkody takie zachodzą np. w przypadku utraty małżonka, ojca lub matki przez małoletnie dzieci. W tym przypadku, jeśli nawet świadczenia podstawowe denata na rzecz najbliższych członków rodziny zostaną zrekompensowane zgodnie z art. 446 § 2 kc, to jednak pozostanie rozległa dziedzina utraty świadczeń z zakresu wzajemnej pomocy, opieki, wychowania itp., których w ramach odszkodowania z art. 446 § 2 kc pokryć nie można. Szkody te, jakkolwiek w swej istocie są szkodami niematerialnymi, to jednak w pewnym stopniu są szkodami materialnymi, gdyż niektóre czynności z zakresu pomocy, opieki, wychowania itp. mogą być wykonywane odpłatnie przez inne osoby. Oczywiście ścisłe, pieniężne określenie rozmiarów tych szkód jest niemożliwe i dlatego wchodzi w grę przyznanie „stosownego odszkodowania” na podstawie art. 446 § 3 kc. Sfera zastosowania art. 446 § 3 kc nie ogranicza się jednak tylko do szkód, mających choć częściowo charakter materialny. Mogą bowiem istnieć szkody, które w ogóle nie mają charakteru materialnego, lecz stanowią pogorszenie sytuacji życiowej. W tych wszystkich przypadkach zachodzi obiektywne pogorszenie sytuacji życiowej osoby zainteresowanej, choć materialnych strat może ona nie doznać. W konkluzji dojść należy do wniosku, że pogorszenie sytuacji życiowej, przewidziane w art. 446 § 3 kc zachodzi zarówno wtedy, gdy szkody spowodowane przez śmierć osoby najbliższej mają w pewnym stopniu charakter materialny, wykraczający poza ramy art. 446 § 1 i 2 kc, jak i wówczas, gdy szkody te charakteru materialnego wprawdzie nie mają, lecz polegają na obiektywnym pogorszeniu sytuacji życiowej danej osoby w świecie zewnętrznym. W art. 446 § 3 kc mowa jest nie o odszkodowaniu w ogóle, lecz o stosownym odszkodowaniu, co zdaje się wskazywać na to, że chodzi o zrekompensowanie szkód w zasadzie pieniężnie niewymiernych. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 stycznia 1968 r., I PR 424/67
Oczywiście mowa tu o takich szkodach, które nie podlegają naprawie z innych tytułów.
ORZECZENIE
Artykuł 446 § 3 kc stanowi środek naprawienia takich szkód majątkowych, które nie ulegają wyrównaniu na innych podstawach, zwłaszcza – przez zasądzenie renty, zatem jest środkiem wynagrodzenia szkód majątkowych trudnych do obliczenia. Na mocy art. 446 § 3 kc nie może być więc naprawiona szkoda majątkowa polegająca na braku konkretnej miesięcznej kwoty.Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 20 czerwca 1967 r., I CR 687/66
Należy również podkreślić, że stosowne odszkodowanie nie ma charakteru zapomogi, lecz kompensacji. Dla jego określenia zasadnicze znaczenie ma nie to w jakiej sytuacji członkowie rodziny poszkodowanego znajdują się po jego śmierci, lecz w jakim stopniu uległa ona zmianie na gorsze na skutek śmieci osoby z najbliższej rodziny.
ORZECZENIE
Odnośnie stanu majątkowego powódki, to art. 446 § 3 kc nie wymaga, aby stan ten był zły, ale aby sytuacja życiowa najbliższego członka rodziny uległa znacznemu pogorszeniu w stosunku do sytuacji istniejącej przed śmiercią osoby bliskiej. Niedostatek, czy też zły stan majątkowy może być przesłanką zasądzenia renty na podstawie art. 446 § 2 kc – stosownie do potrzeb uprawnionego, nie zaś zasądzenia odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 lipca 2006 r., VI ACa 529/2003