Niektóre zakłady ubezpieczeń – jako podmioty odpowiedzialne za naprawienie szkody w imieniu sprawcy wypadku komunikacyjnego – systematycznie odmawiają wypłat odszkodowania za poniesione koszty pogrzebu. – pisze Łukasz Saluk, specjalista ds. Prawnych w DRB Centrum Odszkodowań s.c.
Kwestia wypłaty odszkodowania z polisy OC sprawcy wypadku komunikacyjnego za koszty pogrzebu a zasiłku pogrzebowego wypłacanego przez ZUS wydaje się oczywista i nie powinna prowadzić do wątpliwości interpretacyjnych. Niestety pomimo jasno sformułowanego art. 446 § 1 kodeksu cywilnego, stanowiącego wprost, że „Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł”, praktyka części towarzystw ubezpieczeniowych jest zupełnie odmienna. Niektóre zakłady ubezpieczeń – jako podmioty odpowiedzialne za naprawienie szkody w imieniu sprawcy wypadku komunikacyjnego – systematycznie odmawiają wypłat odszkodowania za poniesione koszty pogrzebu. Najczęstszą przyczyną uzasadniającą odmowę wypłaty odszkodowania jest wskazanie, iż zasiłek pogrzebowy wypłacony przez ZUS, jeżeli został wypłacony w wysokości odpowiadającej kosztom pogrzebu, jest zaliczony na poczet odszkodowania.
Zasiłek pogrzebowy
Rozważania na temat zasadności kompensowania zasiłku pogrzebowego z odszkodowaniem rozpocząć należy od różnych reżimów prawnych ww. świadczeń oraz spełnianych przez nie funkcji. Zasiłek pogrzebowy jest świadczeniem przyznawanym na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i jego celem jest realizacja konstytucyjnego obowiązku zapewnienia obywatelowi prawa do zabezpieczenia społecznego. Zwrócić trzeba uwagę,iż to swoistego rodzaju zobowiązanie państwa do zapewnienia obywatelom dostępu do świadczeń finansowych ze środków publicznych na wystąpienie różnego rodzaju zdarzeń losowych – niezależnie od ich sytuacji finansowej i wysokości rzeczywistych kosztów pogrzebu.
Ustawa o emeryturach i rentach w art. 79 § 2 stanowi, iż członkom rodziny zmarłego przysługuje zasiłek pogrzebowy w pełnej wysokości nawet, jeśli pogrzeb organizowany był na koszt państwa. Jak zauważa Rzecznik Ubezpieczonych, zasiłek pogrzebowy nie jest jedynym świadczeniem wypłacanym w związku ze śmiercią pracownika wg podobnych zasad, niemających w istocie rzeczy charakteru odszkodowania według zasad prawa cywilnego (np. odprawa pośmiertna przysługująca na podstawie prawa pracy). Pamiętać trzeba również, że zasiłek pogrzebowy przysługuje niezależnie od faktu, czy ktokolwiek ponosi odpowiedzialność za śmierć osoby ubezpieczonej, a więc nie jest warunkowany odpowiedzialnością deliktową z tytułu szkody na osobie.
Zupełnie inny charakter ma świadczenie odszkodowawcze przysługujące określonym podmiotom na podstawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego. Odpowiedzialność towarzystw ubezpieczeniowych jako podmiotów zobowiązanych do naprawienia szkody w imieniu sprawcy wypadku komunikacyjnego zgodnie z zawartą pomiędzy tymi podmiotami umową, regulują przepisy ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym oraz Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego. Wskazać należy, iż prawo polskie zgodnie z normą zawartą w art. 361 kodeksu cywilnego statuuje zasadę pełnego odszkodowania. W praktyce oznacza to, iż niezależnie od podmiotu zobowiązanego do naprawienia wynikłej szkody musi zostać ona naprawiona w pełnej wysokości. Zasada ta znajduje odzwierciedlenie nie tylko w przypadku strat, jakie poniósł poszkodowany, korzyści, które mógłby uzyskać, ale także przewidziała przypadki, gdy poza koniecznością naprawienia szkody o charakterze osobowym. Zauważyć należy, iż naprawienie szkody wg zasad prawa cywilnego ma na celu spełnienie trzech zasadniczych funkcji: kompensacyjnej, mającej na celu pokrycie w całości poniesionego uszczerbku, zapobieganiu powstawania szkody na przyszłość przejawiające się w przeświadczeniu o istnieniu sankcji odszkodowawczych oraz funkcji represyjnej, a więc świadomości, iż w razie zaistnienia szkody z jednej strony uprawniana osoba zostanie zaspokojona, a z drugiej zobowiązany do jej naprawienia poniesie odpowiedzialność.
Orzecznictwo
Prezentowany pogląd niepozwalający na pomniejszenie odszkodowania o zasiłek pogrzebowy z ZUS potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 marca 1981 r. IIICZP 6/81, OSNCP 1981, nr 10, poz. 183 „Zasiłek pogrzebowy wypłacany w związku ze śmiercią pracownika wskutek wypadku komunikacyjnego nie podlega zaliczeniu na poczet należnego od PZU odszkodowania z tytułu zwrotu poniesionych kosztów pogrzebu”. Część ubezpieczycieli z niewiadomych przyczyn podaje, iż cytowana uchwała straciła swoją aktualność, nie przedstawiając żadnych argumentów na poparcie owej tezy. Podkreślenia wymaga fakt, iż w polskim systemie prawnym wyłącznie sądy mają prawo do wiążącej wykładni przepisów prawa, a więc orzekanie przez towarzystwa ubezpieczeniowe, który z wyroku Sądu Najwyższego jest aktualny, a który swą aktualność utracił, pozbawione jest jakichkolwiek podstaw prawnych. Zarówno Rzecznik Ubezpieczonych, jak i Komisja Nadzoru Finansowego w odpowiedzi na zapytanie wniesione przez DRB Centrum Odszkodowań dotyczące omawianej kwestii udzieliła jednoznacznej odpowiedzi „Organ nadzoru podkreśla, iż sprzeczna z przepisami prawa jest praktyka polegająca na pomniejszaniu wysokości odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego za szkody wyrządzone w związku z jego ruchem o kwotę wypłacanego zasiłku pogrzebowego, gdy koszty pogrzebu zostały pokryte przez osoby wymienione w art. 77 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych”.
Łukasz Saluk
Specjalista ds. prawnych w DRB Centrum Odszkodowań s.c.